Fazer-se uma entre muitas: trajetórias entre mulheres de uma antropóloga guarani

Abstract

Ko jeheka ajapo va’ekue há’e pe japo heta ndive kuñakuera reko ojeporekava teko maymava rehe guarani. Oheka oikuaave haguã kuña kuera che ypy kuera voi ha aveí pe tekoha guasupe gua avei herava yvykuarusu/Takuaraty ha avei tekoha Pitajuy opyta ko tekoha karaí kuera mba’eva Paranhospe Mato Grosso de Sul, pe ha’e ikatu haguãicha ojekuaauka há avei ojehecha aguãicha mba’epa pe kuña kuera omombe’use, heta ara ma ohasa há noñehendui gueteri chupe kuera, upe ou há noñepenai, hese kuera. Umi ipyahuva ou heta ombopyahu, há ndoiporuveima pe ñandereko-mba’eichapa jeiko rã guarani/kaiowá-,upe oguãhe ndoiporukatuveima há umi ipyahuva há umi mitã kuera avei. Pe ñomomgueta há’e kuña kuera reheve há’e upearehe mba’eichapa há’e teko há’e rupiete, mba’eichapa pe jeiko ikatu haguãicha oiko tesãi pe, oguereko haguãicha pe tekove puku há jeiko porã haguã opavave ndie. Upe apyytepe avei jaikuaa tekoteve jaikokuaa jahupyty haguaicha kuña aguaicha tendotarã ikatu haguãicha ñañehenduka avei, ñadesy haichaite ojehuka avei ñanemomba’e haguãicha avei, ñande ypykuera oheja va’ekue ikatu haguãicha jachuka avei pe jaikuaava ojechuka va’erã. Ko ará rupi ko ojehejama opyta haguãicha haíharehe ojehekagui opaicha, poha rekapa,hasyva, pe ohekaveva vai há’e kuña kuera. Pe guata ajapohape, aheka aikuaa haguã mba’eguipa kuna kuerape opa mba’e ijetu’yve pe heko rãpe: ha’e huguy heta jasype ha’e huguy, oguereko mitã hyepe orundy jasy, heta oiko asy oguereko hagua me mitã, uperire atu oñepohano há oñeñagareko va’era okuera haguã jey, upei omokambu va’era pe mitã ijehe, upei há’ejeynte oheko mbo’e va’era imemby kuña ha kuimba’erõ há’e voi ojapopava’era. Kuña há’e oguerokakuaa hendie imambyrõ kuña tekoteve hina, tekoteveha hina ombo’e chupe opa mba’e ojechuka va’ekue chupe hekorã pe hekorã oiko aja pukukue oiko aja. Upeicha pe iñemoñare kuera tekoteve ombohasa pe oipyhy va’ekue pe iñemoñare kueragui ikatu haguãicha opavave hesai há oikoparã haguaicha mamo ohohape. Pe oikuaava oheka ombohasa haguãicha ambuepe pe ikaapy, reko, rekorã- pe hekohaichaite. Pe aiko jave hendie kuera ahendu chupe kuera upei ahai cheve kuarã, cheve voi he’i aikuaa hendie kuera aiko hendie kuera upepe há’e pe ñeñandu ndakuaai mba’eicha ahaita ape, avy’a upearehe. Ko jeheka ojehu pe ñe’engatu, guata, ñomongueta, guata kokue harupi, ka’ay harupi kuñakuera ndie, ñe’e porã avei teko porãrã rehe avei he’i yma ve mba’eichapa raka’e pe tekorã há pe teko mbo’e rã’ka’e upe ymave ra’ka’e, ko ara rupi umi ipyahyveva ndojapokatuveima hekoitepe opa mba’e pe teko marangatu hekovepe, há ndoguerekokatuveima pe heko porã hesãirã.