NDO HENDUSEI ORE NHE'E: os lugares das indígenas mulheres encarceradas no Mato Grosso do Sul

Abstract

Ayvu ndo nhē’henduiva(ndo henduiseia ore nhē’ē) há awe’i, ndoguereko’i pira pire(plata) heta, inhē’ē ohendu raguã- ogueru ochukavo, umi mba’e nda’i porãiva ojejapo’a umi kunangue awa’va rehe, ha pe Direitos Humanos he’ia higuai awe’i ndo japo’i, há upe’agui umi kunhangue kuery awa’va, ndo guere’ko porãi umi Karai guery, pe onhe’mboty hape ko Mato Grosso do Sul’pe. O nhe’porandu ma’erãpa umi karai onha’nga reko’a arã mo’ã kuri upe’are ndo guere’koi kuatia omombe’u porã raguã, há ndo mo’hesakã sei mbovy’pa awa guery oime pe nhe’mboty hape, ha kunhangue’rõ katu, ndo mombe’u sei ete oi. Ko mba’apo rupive, ikatu rochuka ndo’ikoi ha, omombe’ua, ndo ime porã’i ha, umi kuatia awa rehegua, há onhõ’mi heta mba’e rete-tekoha rehegua , há rochuka’se awe’i, oimē há heta Kunha pe onhe’mboty hape há awe’i pehecha raguã heta mba’e Direitos Humanos he’ia ndo jejapo’i, há Karai guery nda’i já’ei awa reko’re, ha’e guery oguereko’a ijehe. Ko’ape rohendu umi kunangue nhē’ē, ha uperupi’ve ikatu ro’ipytyvõ umi kunangue awa’va, há oigua’ave raguã awe’i ha’eguery imba’e te’eva, ha tenonde’ve ikatu raguã jai’kua’a porã, ma’erãpa heta irerei kunangue oī onhe’mboty hape. Rojapo peteī nhe porandu, mbovy’pa oī umi awa pe herava segurança pública pe ha oime’a pe onhe’mboty hape. Onhe porandu awe’i, umi herava processo oīa pe herava justiça estadual MS pyguava, ojehu akue ko cone Sul Mato Grosso do Sul’pe, rohecha mba’echapa ojehu ra’e, oiporupa umi heta mba’e kunangue awa’va pe ete oi ojejapo akue, upe’a oī Resolução 287/2019 do CNJ, onhē porandu haguã há’e awa’pa, ohenoī’pa chupe kuery intérprete, ojapo’pa laudo antropologico, ha heta oīve ochukava nhandeve, jaikua’a porãve raguã ma’erãpa heta irerei umi awa guery oimē pe onhe’mboty hape Mato Grosso do Sul’pe. Ha ro’ipytyvõ raguã reko guery, pe oīme’a há ndo ime’ia onhe’mboty hape, ko mba’apope rojapo nhe’porandu umi kunangue awa’vape, oīme’a pe onhe’mboty hape herava Estabelecimento Penal de Jateí, upepy hetave oīme kunangue ko Ms’pe. Há roguahē peteī mba’e te’epe, jahexa porã’rõ ikatu hina ja’e pe onhe’mboty ha heta kunangue awa’va ojehu iterei mba’e are’ma, pe século XX, heta awa’pe ojokopa peteī tekoha’pemi. Upe’arupive jahecha que pe onhankareko’a arã mo’ã nhande rehe herava Estado Brasileiro, ombotypaguy chupeguery, ogueru awe’i heta mba’e wa’i umi pira pire(plata) jará ndive guery, ndaija’eigui heta mba’e Direitos Humanos he’ia ndo japoiri e hetave umi awa onhe’mboty hape oī. Ha’eguery ndo mē’esei chupe guery yjyvy te’e, há mba’yry guery oimē’a judiciário’pe ndo pena’i ojapo porã haguã umi heta mba’e oīa awa rehegua, upe’agui, ojokopa’gui chupe kuery upe’are ojehu iterei, itekoha guery’pe ha pe onhe’mboty hape.