Puru’a, membyha ary, kunha nhenhongatu, mboery ha jari rembiapo Sassoró pegua: rituais e práticas das parteiras kaiowá de Sassoró

Abstract

Ko tempiapo jehai texaukapy ohenhoivaekue xe anhemo arandu jave mbo´ehaorusu Teko Arandupe, FAIND UFGD tavaygua aty Dourados/MS pyguapy. ko jeporekapy amboherymoi mba´exapa kunhã Kaiowá oikova Tekohá Sassoropy opytava tavaygua aty Tacuru/MS, ojapo kua´a pe tembiapo inharandu rupive omomemby haguãn kunhã hye guasuvapy. Xe ahasama va´ekue rupi rirema ajapo ko jeporeka umi poromemby akue ndive. Ko tembiapo ajapova ha´e nhemongueta rupi, nhemananha ha ã´ygue jepe´a rupi. aikua´a umi jarí oguerekohá pe tembiapo kua´a ha arandu ombohasava umi oivavapy ha ambueve oiko va´erãmy. Ko Tekoha Sassoro ojejapo vaekue áry 1928 py, 2 mokoin su hectare( yvy onhemohenda haguepy). aheka kuri xe roy ygua kuerá ndie pe tembiapo há arandu oikuaáva umi jari ndive, pe arandu yma guare ohasa hasava. umi jari oiko yma guare reko teepy, tembi´u ho´uva ha´e: pirá kutu, kokue ha tymba api. Avá kuery mbytepy onhemomba´e guasumi kunhã hye guasúva ha mitã´i ohenhõi ramova, avápy mitã ha´e ijoapy apy hekoviare ha hekoviarã. kunhã Kaiowá hy´e guasúpy, imemby jave ha imemby rire, oikoteve jarire, ha´e kuera heta mbae oikua´a, oikoteve pohã nhanãre ha mbaeixapa ojapo kua´avarehe. Oguãhe rire SESAI tupao umi jari rembiapo opyta ikanguy. Upévagui ko jeporeka ohexauka onhemomba´e guasuve haguã jari kuera rembiapo ha arandu. Ko´ã mba´e oguahe e´y mboyve mi jari kuera ojapopama akue ko tembiapo.Ko xe nhe´e ombohovái va´ekue kuéry, oikuaa hina ko jeporeka jehaí jexaukapy onhemomba´e guasu mante arã ha ome´e nhepytyvõ ko xe jeporekapy ahaí mboguapy haguã ko tekohá pyguapy ha umi ambueve ouva´erãmi.